Veel ingrediënten van langer en gezonder leven hebben we al jaren in handen. Dat werd duidelijk op de tweede editie van het Blue Zone Festival in Amersfoort. Daar werd kennis uitgewisseld over gezond langer leven in de stad. Overal in Nederland ontstaan zogeheten ‘Blue Zones’, waarin via wijkcentra, interventies in de openbare ruimte en sociale programmering extra sociale cohesie wordt gestimuleerd. Dat kost geld, dus moeten bestaande (financiering)systemen van bovenaf op de schop.
‘Ook jouw buurt kan een Blue Zone worden’, is te lezen op een flyer die rondgaat op het Blue Zone Festival dat donderdag plaatsvond in Amersfoort. Het concept wint aan populariteit onder gemeenten, gebiedsontwikkelaars en inwoners.
Niet gek, want in zo’n gebied leven mensen langer en worden ze ook gezonder oud. Aantrekkelijk voor Nederland, waar sprake is van stijgende kosten voor de gezondheidszorg en vergrijzing.
Wat zijn Blue Zones?
De term ‘Blue Zones’ werd in 2004 geïntroduceerd door Dan Buettner, oprichter van Blue Zones en journalist verbonden aan National Geographic. Zijn zoektocht begon na een expeditie in 2000 naar Okinawa, Japan, waar hij onderzoek deed naar de uitzonderlijke levensverwachting. Aansluitend verkende hij andere regio’s met opvallend veel vitale ouderen.
Dit zijn de vijf oorspronkelijke blue zones:
1. Okinawa (Japan) – Het eiland staat bekend om de hoge levensverwachting van vrouwen en een actieve, sociaal verbonden levensstijl.
2. Sardinië (Italië) – Met name in het bergachtige oosten van het eiland komt een opvallend hoog aantal honderdjarigen voor, vooral mannen.
3. Nicoya (Costa Rica) – Een regio met een eenvoudig dieet, veel lichaamsbeweging en sterke familiebanden.
4. Ikaria (Griekenland) – Een eiland in de Egeïsche Zee waar bewoners weinig chronische ziekten hebben en cognitief gezond oud worden.
5. Loma Linda (Californië, VS) – Een gemeenschap van Zevendedagsadventisten met een gezonde levensstijl gericht op plantaardig eten, rust en zingeving.
Steeds meer projecten in Nederland proberen daarom de ingrediënten van een blue zone te vertalen naar de eigen wijk. Van de gebiedsontwikkeling Cartesius Utrecht tot bewegingen gedragen door gemeenschappen als Gezonde Wijk Kattenbroek in Amersfoort en Slangenbeek Gezond in Hengelo: bewoners blijken vaak zelf een cruciale bouwsteen in het omarmen van de blue zone-gedachte. Dat gaat om meer sociale cohesie en een gezondere leefstijl.
De inrichting van de fysieke leefomgeving kan bewoners ondersteunen in die gezondere leefstijl. Zo is te zien dat in Cartesius, Kattenbroek en Slangenbeek ruimte is vrijgemaakt voor een wijkcentrum, waarbij interdisciplinair naar gezondheid gekeken wordt. Ruimte voor ontmoetingsplekken wordt door verschillende sprekers op het congres als een essentieel onderdeel genoemd.
Software en hardware
Ruimtelijke ontwerpers van Antea Group wijzen erop dat ‘gezonde inrichting’ meer is dan een bankje plaatsen. Met hun tool Gezonde Leefomgeving Online helpen ze gemeenten om gezondheidskansen letterlijk op de kaart te zetten: van routing en OV tot ontmoeting en speelruimte. Toch draait het uiteindelijk om wat bewoners met die ruimte doen.
Dat is in Cartesius Utrecht zichtbaar. De wijk, die zich baseert op het blue zone-gedachtegoed, zoekt nog steeds naar de juiste vertaling van plan naar praktijk. Community-manager Delilah Sarmo vat het samen: ‘De aanleg van hardware, de gebouwde omgeving, vraagt om inzet van software. Dat zijn activiteiten en een community.’ De les: je bouwt niet eerst een buurt en zet er daarna een gemeenschap in. Je bouwt ze tegelijk – en met elkaar.
Om Nederland gezonder te maken, is het dus niet genoeg om leefomgevingen groener of beweegvriendelijker te maken. Het vraagt een fundamentele draai in hoe we investeren in gezondheid, zeggen experts op het congres.
Community-up initiatieven hebben de potentie om het verschil te maken, maar dat lukt alleen als de grotere systemen – beleidsmatig, financieel en bestuurlijk – bereid zijn om mee te bewegen. Niet van bovenaf, maar van binnenuit.
Positieve impact
Michel van Schaik, directeur gezondheidszorg Rabobank, zegt dat financiële instanties als banken en zorgverzekeraars kunnen sturen in waar dat geld heen gaat. ‘We stellen steeds vaker aan klanten de vraag: wat is je positieve impact?’
Er is genoeg geld om te investeren in de fysieke leefomgeving en sociale netwerken die de blue zone-gedachte praktiseren, het wordt op dit moment volgens hem alleen verkeerd besteed.
Veel grotere systemen zijn over de houdbaarheidsdatum, waar we volgens Van Schaik aan gewend zijn geraakt. Van die systemen moeten we af, blijkt ook tijdens de deelsessies in het evenement.
Joop Raams, huisarts en voorzitter van Gezonde Wijk Kattenbroek bevestigt dat: ‘In onze wijk begonnen we community-up. Maar het vinden van geld om het succes verder uit te breiden, is ingewikkeld. We leunen sterk op vrijwilligers.’
Op een ander niveau ziet Raams ook een rol voor Den Haag, door de transitie van de gezondheidssector naar meer preventie te ondersteunen. Hij hoopt dat veel meer geld beschikbaar komt voor zowel fysieke interventies als het opzetten van communities.
‘Als je een dokter betaalt op basis van het aantal consulten die hij doet, dan gaat die dokter meer consulteren. Als je investeert in samenwerking in de wijk, bijvoorbeeld in een kostenbesparend concept als valpreventie, dan krijg je ook samenwerking.’
Al met al lijkt de wijk een goede schaalgrootte om de blue zone-gedachte in de praktijk te brengen, vindt Raams. ‘Je moet gaan samenwerken op het niveau waarin mensen elkaar vinden, dat werkt op wijkniveau heel goed. Zo kunnen huisartsen en andere disciplines veel beter een gezondere leefstijl stimuleren.’
Binnenhofjes
In het licht van de nog aanstaande verdichtingsopgave moet volgens David Sim, een andere spreker op het Blue Zone Festival, ook worden nagedacht over hoe die sociale cohesie eruit ziet in dichterbevolkte plekken.
Sim: ‘Een blue zone draait om relaties. Het gaat erom dat een stad, of leefomgeving, je uitnodigt om mee te doen als mens. Daarbij is het belangrijk om alles op korte afstand te hebben.’
Hoe faciliteren we gezonde gemeenschappen midden in de stad? Als het aan Sims ligt, kan dat al binnen gebouwen zelf of binnen clusters van gebouwen. Hij noemt binnenhofjes specifiek een gratis cadeau, vanwege de natuurlijke beschutting die deze kan bieden aan bewoners.
‘Hierin kunnen we echt een eigen klimaat inrichten, waar bewoners elkaar kunnen ontmoeten en er betekenisvolle activiteiten ondernemen. Nu willen mensen met kinderen vaak nog weg uit de stad, maar straks misschien niet meer.’