Zo houdt Antwerpen buurten leefbaar met tuinstraten

Leestijd: 5 minuten

Met tuinstraten wapent de stad Antwerpen zich tegen wateroverlast en hittestress. Het straatonthardingsconcept, waarbij wordt ingezet op ‘vergroening’ en ‘verblauwing’, heeft impact en krijgt inmiddels ook buiten de Scheldestad navolging. ‘Met tuinstraten geven we de straat terug aan de bewoners.’ 

Dit artikel maakt deel uit van onze zomerserie 2024. Lees ook over wonen in Wenenhoogbouw in Frankfurt en VVE’s in Warschau.

‘Tuinstraten zijn onderdeel van het programma ‘Antwerpen Breekt Uit’, dat een paraplu is voor verschillende projecten die moeten zorgen voor verkoeling, meer groen en water in de straten en pleinen van de stad.’ Dat zegt Marianne Hubeau, teamcoördinator Publieke Ruimte van de Stad Antwerpen en procescoördinator van ‘Antwerpen Breekt Uit’. 

Bij de transformatie van een straat volgens het tuinstraatconcept wordt de bestaande straatverharding grotendeels vervangen door groen en waterdoorlatende materialen.

‘Zo slaan we meerdere vliegen in één klap: we verminderen niet alleen de hittestress in de zomer, maar we vermijden tegelijkertijd ook wateroverlast na een hoosbui door regenwater op te vangen voor hergebruik’, zegt Hubeau. 

Drie jaar geleden werd de eerste tuinstraat in de Lange Riddersstraat in Antwerpen opgeleverd. Deze smalle straat in het hart van de historische binnenstad kampte met een aantal ruimtelijke uitdagingen, zoals doorgang voor vracht- en personenverkeer en de toegang voor de brandweer. 

Belevingswaarde verhogen 

Daarnaast kent de straat meerdere toegangen, zoals voordeuren en garagepoorten, waar bij de herinrichting van de straat rekening mee moest worden gehouden. 

Om toch maximaal te kunnen vergroenen, zijn bij de herinrichting van de straat grasbetontegels als halfverharding gebruikt. De totale straat is voor 30 procent ‘onthard’ en oogt nu dankzij meer planten, gras en bloemen een stuk groener.  

Bovendien heeft de herinrichting ervoor gezorgd dat in de straat meer ontmoetingsruimtes zijn voor de buurtbewoners, waarbij verkeersremmende maatregelen de belevingswaarde moeten verhogen. 

Naast ‘vergroenen’ en ‘verblauwen’ is ‘verbinden’ een belangrijke pijler achter het concept van de tuinstraat. Het project in de Lange Riddersstraat, dat begon als een experiment, kende volgens Hubeau van meet af aan een intensief participatietraject met zowel bewoners als gebruikers van de straat. Vanaf de beginfase zijn ook inspraakmomenten en workshops georganiseerd.  

‘Het betrekken van bewoners in het ontwerp- en uitvoeringsproces zorgde voor veel meer sociale samenhang en betrokkenheid bij ook het uiteindelijke groenonderhoud.’ 

Met de bewoners werd een concept getekend en ideeën voor een collectieve regenwaterput met een handpomp. De inrichting van de plantvakken in de straat kwam ook tot stand in samenspraak met de buurtbewoners. 

Foto: Jeroen Broeckx, Stad Antwerpen

Buffering en infiltratie regenwater  

Voor de waterinfiltratie werd alle verharding vervangen door onder andere een bufferende onderfundering met poreuze infiltratiebuizen en een waterdoorlatende verharding. 

‘Dit systeem is sinds deze maand exact drie jaar operationeel en er is nog altijd geen druppel regenwater naar de riolering gegaan. Het theoretische concept dat we bedacht hadden van buffering en infiltratie van regenwater ter plaatse in de straat, blijkt te werken, ook tijdens zware regenbuien, waarvan we er meerdere hebben gehad de afgelopen jaren.’ 

Het onderhoud verloopt volgens gangbare onderhoudsfrequenties zonder extra jaarlijkse kosten.  

De groendienst van de stad Antwerpen onderhoudt ongeveer tachtig procent van de plantvakken in de Lange Riddersstraat en bewoners de overige twintig procent.  

‘Dit relatief lage percentage komt, doordat het verloop van de huurders relatief hoog is.’ 

In andere tuinstraten in de Antwerpse districten Borgerhout en Berchem ligt dat percentage volgens Hubeau met zestig tot negentig procent een stuk hoger. ‘Dat komt omdat we zien dat in deze districten de sociale cohesie hoger is.’ 

Uit onderzoek blijkt volgens Hubeau dat de bewoners van de Lange Riddersstraat de leefbaarheid van hun straat na de herinrichting waarderen met een 6,7.  

‘Dat lijkt misschien laag, maar we zijn tevreden over dit cijfer, want in vergelijking met gelijkwaardige straten is dit beter. Bovendien is het een straat midden in het centrum van stad Antwerpen met af en toe overlast.’

Studiereis ‘Antwerpen Breekt Uit’

Stichting Steenbreek, Vakblad Groen, ROm en Stedelijk Interieur organiseren een tweedaagse studiereis naar de stad Antwerpen. Op dinsdag 15 en woensdag 16 oktober 2024 bezoeken de deelnemers de stad Antwerpen, die is gekozen als een van de honderd Europese steden die tegen 2030 gedeeltelijk klimaatneutraal moeten zijn.

Kernvraag van de studiereis is: hoe gaat Antwerpen in de praktijk met het thema om en wat kunnen we er in Nederland van leren? 
 
Op de eerste dag van de studiereis geeft onder andere Marianne Hubeau een toelichting op het stedelijk groenbeleid. In de agenda van Stadszaken meer informatie over deze studiereis

Meer tuinstraten in Vlaanderen 

In Antwerpen zijn op dit moment 15 tuinstraten in uitvoering of net gegund. Dat succes smaakt naar meer en inmiddels vindt er een flinke opschaling plaats in andere steden en gemeenten verspreid over Vlaanderen.  

‘Dat is ook het achterliggende idee. De grootste impact gaat er pas zijn als zoveel mogelijk straten worden getransformeerd tot tuinstraten’, benadrukt Hubeau. 

Voorwaarde voor een geslaagde tuinstraat is volgens de teamcoördinator Publieke Ruimte dat bij de ‘ontharding’ van een straat zowel bij de aanpak van de onder- als bovengrond door alle betrokkenen nauw wordt samengewerkt met de rioolbeheerder Water-link en partner Aquafin.  

‘Op het moment dat we dit samen doen, kan onze ambitie op het gebied van waterbeheer veel hoger komen te liggen. Dit geldt ook voor het financiële plaatje voor de stad, omdat beide bedrijven, Water-link en Aquafin, bereid zijn om hun expertise zowel boven- als ondergronds met elkaar te delen in een tuinstraat-ontwerp.’ 

De integrale aanpak is volgens Hubeau de kracht achter tuinstraten. ‘Bij de uitrol van dit concept werken we volgens een holistisch perspectief, waarbij niet alleen de straat, maar ook de buurt en de omgeving centraal staan. Uitgangspunt is daarbij dat we de straat uiteindelijk weer teruggeven aan zijn bewoners.’  

‘Wat ook mooi is om te zien, is dat op heel warme dagen in tuinstraten het groen ook echt groen is en veel minder dor is dan op andere plaatsen in de stad.’