Vier GGD’s in de provincie Zuid-Holland analyseerden de provinciale en gemeentelijke visies op twaalf kernwaarden. Daarin zijn mobiliteit en klimaat doorgaans concreet uitgewerkt, maar een rookvrije omgeving niet. In dit eerste artikel van een drieluik: hoe werkt Leiderdorp aan een rookvrije omgeving?
Onderstaand artikel is aangeleverd door de provincie Zuid-Holland. De andere twee artikelen uit deze zomerserie gaan over Rotterdam en Dordrecht.
‘Door het inrichten van de leefomgeving kun je mensen helpen om gezondere keuzes te maken en daardoor gezonder te blijven’, aldus Désirée Stolker, adviseur gezonde leefomgeving bij de GGD Hollands-Midden.
‘Een rookvrije omgeving voor kinderen helpt daarbij. Niet alleen ademen ze daardoor geen ongezonde rooklucht in, ze krijgen ook het goede voorbeeld waardoor roken niet meer als normaal wordt gezien.’
Sociaal én ruimtelijk domein
De GGD werkt al jaren nauw samen met de gemeente Leiderdorp, waar vrijwel alle ‘kindlocaties’ zoals sportvelden, speeltuinen, kinderopvanglocaties, schoolpleinen en de kinderboerderij rookvrij zijn gemaakt. Dat begon in 2018 met een enthousiaste wethouder die samenwerking binnen de Omgevingswet erg belangrijk vond.
‘Voor het gezonder maken van de leefomgeving is het van belang dat je binnen de gemeente structureel de verbinding opzoekt tussen het ruimtelijk en het sociaal domein’, weet beleidsmedewerker Roséanne Timmer-Aukes van de gemeente Leiderdorp.
‘Niet eenmalig omdat je een stuk moet opleveren of een doel wilt behalen, maar voortdurend. Wij hebben in Leiderdorp dan ook afgesproken dat we eens in de zoveel tijd bij elkaar aanschuiven bij overleggen. Het is belangrijk dat je elkaar regelmatig ziet en spreekt. Dat je elkaars gezicht kent.’
Stolker beaamt het belang hiervan: ‘Om een rookvrije omgeving te realiseren, is inzet nodig vanuit verschillende beleidsdomeinen: gezondheid, ruimtelijke ordening, maar ook juridisch.’
‘Wij zijn een kleine gemeente met veel sociale cohesie. Wij spreken elkaar aan op afspraken die we hebben gemaakt.’
Analyse Omgevingsvisies
De vier GGD’en in Zuid-Holland hebben 33 Omgevingsvisies van gemeenten en die van de Provincie Zuid-Holland geanalyseerd. De visies zijn getoetst aan de tien kernwaarden die de GGD’en al hanteerden voor een gezonde leefomgeving, samen met twee nieuw benoemde kernwaarden. Stolker: ‘Bij de analyse hebben we bekeken of de kernwaarden speerpunten in de Omgevingsvisie zijn, expliciet of impliciet worden benoemd of helemaal niet worden beschreven.’
Voor elke gemeente is de analyse beschikbaar. Zij krijgen zo een beeld van hoe zij gezondheid hebben opgenomen in hun omgevingsvisie in vergelijking met andere gemeenten in hun regio.
Dit biedt een gespreksinstrument waarmee de GGD’s met hun gemeenten kunnen onderzoeken hoe gezondheid nog beter een plek kan krijgen in de inrichting in de leefomgeving. En daarnaast hoe zij andere beleidsterreinen hierbij kunnen betrekken.
De volledige analyse is te bekijken op de website van de Provincie Zuid-Holland. Gemeenten die hun eigen score willen inzien, kunnen contact opnemen met de regionale GGD.
Het gesprek aangaan
Uit de analyse van de Omgevingsvisies bleek dat een rookvrije omgeving voor kinderen nauwelijks aandacht krijgt in de visies. ‘We merken dat gemeenten dit zien als ‘een taak voor het sociale domein’, terwijl het juist heel goed is als je het ook in je Omgevingsvisie opneemt: zo verbind je gemeentelijk beleid met de ruimtelijke opgaven ‘, aldus Stolker.
‘Wij gaan als GGD graag met de gemeente in gesprek over hun Omgevingsvisie en onze analyse aan de hand van de kernwaarden. Zo kunnen we het gesprek aangaan over waar gezondheidswinst te behalen is.
Timmer-Aukes: ‘De afgelopen jaren hebben wij al veel maatregelen genomen, In Leiderdorp gaat het vooral om het behouden en toevoegen van nieuwe rookvrije ruimtes. Onder andere borden en stoeptegels met ‘rookvrije generatie’ erop, doen het volgens haar goed. ‘Het lijkt iets simpels, maar het helpt.
Laatst kregen we een melding van overlast door rokende werknemers bij een bedrijf. We zijn het gesprek aangegaan met de eigenaar en die heeft meteen actie genomen, onder andere door op de plek waar medewerkers stonden te roken, een stoeptegel te plaatsen.’
Gezonde sportlocaties
De gemeente Leiderdorp kreeg hulp van JOGG Teamfit, dat zich inzet voor het gezonder maken van sportlocaties. Het leverde een primeur op: RCL Leiderdorp was jaren terug de eerste rookvrije voetbalvereniging in Nederland.
Stolker: ‘Ze hadden eerst nog een rookhok, maar ook dat is na een jaar weggehaald. Er mag op het hele terrein niet meer gerookt worden.’ Volgens Timmer-Aukes en Stolker werken sportverenigingen in het algemeen graag mee. Het lastigste is volgens hen de naleving door bijvoorbeeld ouders en rokende jongeren.
‘Die gaan dan nét achter het hek staan roken. En als de boa’s dan niet op zaterdag werken, komt het op de verenigingen zelf neer om daar iets van te zeggen’, aldus Stolker. De GGD Hollands-Midden biedt trainingen aan om verenigingen te helpen mensen aan te spreken. Hier kunnen sportverenigingen, maar ook scholen gebruik van maken.
Plaatselijke verordening
Wat volgens Timmer-Aukes helpt, is om niet roken in de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) wetgeving op te nemen. In de APV van Leiderdorp staat dat het verboden is te roken op schoolpleinen, kinderspeelplaatsen en andere door het college aan te wijzen plaatsen. Stolker: ‘Het helpt om als gemeente nog een stap verder te gaan dan landelijke wetgeving.’
Timmer-Aukes: ‘Wij zijn een kleine gemeente met veel sociale cohesie. Wij spreken elkaar aan op afspraken die we hebben gemaakt.’ Daarnaast heeft de gemeente gebruikgemaakt van een filmpje met onder meer de wethouder en voetbalvereniging RCL, die de GGD voor al haar gemeenten heeft gemaakt.
Stolker: ‘Dit filmpje kan de gemeente gebruiken om bewustwording te creëren op locaties die rookvrij moeten worden. Op het platform ‘op weg naar een rookvrij Hollands Midden’ kunnen gemeenten in de GGD-regio zien welke locaties al rookvrij zijn en hoeveel procent dat is van het totaal.’
Datagedreven aanpak
Stolker: ‘Wij hebben als GGD veel cijfers over gezondheid. We weten hoe het staat met het aantal rokers, vaak tot op wijkniveau. Samen kunnen we vanuit de data bekijken waar in een gemeente de problematiek het grootst is.’
‘Zo was het laatst voor een gemeente een eyeopener dat er vooral veel gerookt werd in de kernen rond de stad. Vaak gaat de aandacht primair uit naar de wijken in grotere gemeenten, waar meer sociale problematiek is. Dat soort feiten kunnen wij in beeld brengen.’
Als gemeenten aan de slag gaan met een Omgevingsvisie kijken we het liefst al vanaf het begin, bij het opstellen van de Omgevingsvisie, -plannen en -programma’s mee, zodat we aan de hand van de cijfers en de kernwaarden kunnen adviseren. En daarna moet het natuurlijk ook echt worden uitgevoerd.’ Een tool die daarbij kan helpen is ‘Positieve Gezondheid op de Tekentafel’ van de Provincie Zuid-Holland.
Toolkit Positieve Gezondheid
De Toolkit ‘Positieve Gezondheid op de Tekentafel’ biedt handvatten om met partners uit het sociale en fysieke domein én met bewoners in gesprek te gaan in werkateliers. In vijf stappen wordt samen gekeken naar belangen, behoeften en mogelijkheden aan de hand van de zes dimensies van Positieve Gezondheid.
Het resultaat is een ruimtelijke visie die gedragen wordt door verschillende partijen en vanuit het perspectief van bewoners tot stand is gekomen en daardoor: een woon- en leefomgeving die de gezondheid van bewoners bevordert.
Borgen in de cultuur
Door aandacht te besteden aan alle 12 kernwaarden voor een gezonde leefomgeving, kunnen gemeenten daadwerkelijk stappen zetten in het gezonder maken van hun dorp of stad. Stolker drukt gemeenten op het hart snel werk te gaan maken van alle waarden.
Wat betreft de rookvrije omgeving voor kinderen gaat de tijd dringen: ‘Volgend jaar is de einddatum van het Preventieakkoord, dan moéten alle kindomgevingen rookvrij zijn. Zorg als gemeente dat je dat voor elkaar krijgt. Maak gebruik van de hulp die er is en neem contact op met je GGD.’
In het Nationale Preventieakkoord staat: In 2025 zijn alle sportverenigingen waar kinderen sporten rookvrij, maar ook speeltuinverenigingen, de scouting, kinderboerderijen, zwembaden en attractieparken.’ Voornamelijk bij sportverenigingen en scouting is nog werk te doen om de doelstelling te behalen, aldus GGD Hollands-Midden.
Timmer-Aukes vult aan: ‘Zoek de verbinding op tussen het ruimtelijk en sociaal domein. Kom bij elkaars vergaderingen. Houd het op de agenda, maak het niet afhankelijk van één of twee personen die ook weer weg kunnen gaan. En is het gelukt? Blijf er dan bovenop zitten. Borg het in de cultuur en in je organisatie.’